پیش‌ترها باور معلمان مقطع ابتدایی این بود که كه دانش‌آموزان وقتی به کلاس چهارم دبستان می‌رسند، دچار افت تحصیلی می‌شوند؛ چون در این پایه به حجم درس‌ها افزوده و درك مفاهیم ریاضی دشوارتر می‌شود...

اما چندی پیش، معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش اعلام كرد بیشترین افت تحصیلی در این دوران مربوط به پایه اول ابتدایی است! علت این امر، ناآشنایی دانش‌آموزان با فضای آموزشگاه و كلاس درس عنوان شده و تاکید شده است كودكانی كه پیش از كلاس اول، دوره پیش‌دبستانی را گذرانده‌اند، افت تحصیلی كمتری دارند. دکتر میترا حکیم شوشتری اما نظر دیگری در این زمینه دارد. برای آشنایی بیشتر با مفهوم افت تحصیلی در دانش‌آموزان و علل و راه‌حل آن با او كه فوق‌تخصص روان‌پزشكی كودك و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشكی ایران است، گفتگو كرده‌ایم.

سلامت: خانم دكتر! افت تحصیلی یک دانش‌آموز را در مقایسه با خودش باید سنجید یا در مقایسه با سایر همکلاسی‌هایش؟

قطعا هر دانش‌آموزی باید با خودش سنجیده شود، نه با سایر دانش‌آموزان. به‌عنوان نمونه اگر دانش‌آموزی معدل 18 داشته و حالا معدل او 16 شده است، این را افت تحصیلی می‌نامیم. چون هر چه سن كودك بیشتر می‌شود، قاعدتا باید توانایی بیشتری كسب ‌کند و مهارت‌های درس خواندنش بیشتر شود. به همین دلیل با وجود پیچیده‌تر شدن درس‌ها، دانش‌آموز نباید نمرات كمتری كسب كند.

سلامت: چه علت‌هایی برای افت تحصیلی وجود دارند؟

این امر به علل و عوامل مختلفی بستگی دارد. اما در مجموع ضریب هوشی كودك، میزان یادگیری او را تعیین می‌كند. عوامل مهم دیگری مانند محیط خانوادگی، نظارت در آموزشگاه، توانایی معلم، تعداد دانش‌آموزان كلاس و علل روانی هم می‌توانند سبب بروز افت تحصیلی در دانش‌آموز شوند. به عنوان نمونه، زیاد بودن تعداد دانش‌آموزان در كلاس سبب می‌شود معلم نتواند به همه دانش‌آموزان توجه كافی نشان دهد. در نتیجه، دانش‌آموز نمی‌تواند توانایی خود را نشان دهد و همین امر منجر به افت تحصیلی او می‌شود.

سلامت: علل روانی موثر در افت تحصیلی شامل چه مواردی است؟

علل روانی از مهم‌ترین علت‌های بروز افت تحصیلی در دانش‌آموزان است. به‌عنوان نمونه اضطراب سبب می‌شود دانش‌آموز درس را خوب فرا بگیرد اما به علت اضطراب تمركز كمی داشته باشد و در نتیجه بازدهی‌اش كم شود. گاهی هم اختلال در یادگیری به خصوص اختلال در خواندن و نوشتن باعث می‌شود كه كودك دچار افت تحصیلی شود. اگر به چنین كودكی زود رسیدگی نشود، احتمال دارد باعث ایجاد ترس از آموزشگاه و مشكلات بعدی شود.

سلامت: آیا مشكلات خانوادگی هم می‌تواند سبب بروز افت تحصیلی شود؟

بله؛ آشفتگی در خانه، بروز تضادها و درگیری در خانواده سبب می‌شود كه كودك آرامش ذهنی نداشته باشد و افت تحصیلی رخ دهد. گاهی هم افسردگی (به‌خصوص در نوجوانان) اتفاق می‌افتد كه باید هرچه سریع‌تر به آن رسیدگی شود و درغیر این صورت به افت تحصیلی شدید در دانش‌آموز می‌انجامد.

سلامت: اینكه اخیرا از سوی برخی مقام‌های رسمی آموزش و پروش اعلام شده افت تحصیلی در كلاس اول ابتدایی بیشتر است به‌نظر شما صحیح است؟

نه چندان! در این مقطع، افت تحصیلی چندان مشخص نمی‌شود چون افت تحصیلی یک دانش‌آموز را باید در مقایسه با مقاطع پیشین سنجید. البته احتمال دارد كه این افت را در مقایسه با مقطع پیش‌دبستانی اعلام كرده باشند. اما معمولا كودكانی كه پیش‌دبستانی می‌روند در كلاس اول هم خوب هستند و در این سطح نمی‌توان تصور کرد كه افت تحصیلی زیادی وجود داشته باشد. اما در پایه چهارم دبستان بسیاری از دانش‌آموزان به خصوص در درس ریاضی دچار افت تحصیلی می‌شوند. حجم آموخته‌های ریاضی در این پایه زیاد است و البته مشكل گاهی به روش تدریس بعضی معلم‌ها برمی‌گردد.

عده‌ای از معلمان هنوز از روش‌های جدید در تدریس درس ریاضی استفاده نمی‌كنند و همین امر سبب می‌شود آموختن این درس برای دانش‌آموزان به‌خصوص در پایه چهارم دشوار باشد.

سلامت: به جز ابتدایی،‌ افت تحصیلی در چه مقطعی بیشتر دیده می‌شود؟

در مجموع، افت تحصیلی با تغییر مقطع بیشتر دیده می‌شود. چه تغییر مقطع از دوره ابتدایی به راهنمایی و چه از مقطع راهنمایی به دبیرستان. البته طرح جدیدی كه در دبستان‌ها اجرا می‌شود این است كه در كلاس‌های چهارم و پنجم، 3 یا 4 معلم در كلاس تدریس می‌كنند. از این طرح به‌عنوان طرح «شناور شدن معلم» نام برده می‌شود كه سبب می‌شود دانش‌آموزان برای مقطع راهنمایی (كه تعداد معلم‌ها زیاد می‌شود) آماده شوند. به این ترتیب، دانش‌آموزان یاد می‌گیرند خود را با خلق‌وخوها و روش‌های تدریس مختلف تطبیق دهند و تا حدی افت تحصیلی آنها در مقطع راهنمایی كم شود.

سلامت: آیا خانواده‌ها می‌توانند با نظارت بر فرزندان خود، این افت را كاهش دهند؟

دانش‌آموزان از حدود پایه دوم و سوم دبستان به تدریج خودكفا می‌شوند و نیاز چندانی ندارند كه والدین مدام و از نزدیك روی تكالیف آنها نظارت كنند. اما در بعضی كودكان به‌خصوص كودكان بیش‌فعال، لازم است كه حتی تا سنین بالاتر و در مقطع راهنمایی هم والدین از راه دور روی انجام تكالیف دانش‌آموز نظارت داشته باشند. اگر والدین گمان می‌كنند كه این كودكان بزرگ شده‌اند و دیگر نیازی به نظارت ندارند، در اشتباه هستند.

سلامت: گاهی دیده می‌شود كه برخی دانش‌آموزان در مقطع دبیرستان یا حتی در دانشگاه تحصیل را رها می‌كنند؛ چرا؟

این امر معمولا به علت نگرشی است كه پدر و مادر ایجاد كرده‌اند (البته به‌صورت غیرمستقیم.) گفت‌وگوهای ضمنی پدر و مادر (مثلا بحث اینكه فلانی با 2 كلاس سواد سوار چه ماشینی شده است!) سبب می‌شود به تدریج فرزندشان خط‌مشی فكری آنها را بگیرد و به جای تحصیل به دنبال پول و درآمد باشد. این اتفاق به‌خصوص در پسران بیشتر از دختران رخ می‌دهد.